تاثیر بازی‌های رایانه‌ای بر رفتار و شخصیت کودکان یکی از موضوعات مورد بحث در مطالعات روان شناسی است. زیرا صنعت بازی‌های رایانه‌ای در چند سال اخیر رشد زیادی داشته است. در واقع مطالعات نشان داده است که این بازی‌ها یکی از سریع‌ترین صنایع در حال رشد در جهان است. آنچه در این میان حائز اهمیت است، توجه به کودکان به عنوان بازیگران اصلی این صنعت است. در واقع نمی‌توان تاثیر این صنعت را بر روی کودکان نادیده گرفت.
با توجه به سرعت چشمگیر این صنعت باید به ۲ سوال اساسی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ داد. اول اینکه آیا می‌شود مانع استفاده فرزندانمان از این صنعت شویم؟ دوم اینکه این صنعت چه مزایا و معایبی دارد و چطوردر مورد استفاده آنها تصمیم گیری کنیم؟
با توجه به اینکه دنیا به سرعت در حال پیشرفت است، ناگزیر هستیم از رایانه و تکنولوژی جدید استفاده کنیم. استفاده از بازی‌های رایانه‌ای از دهه ۱۹۸۰ به یک فعالیت محبوب برای افراد در هر سنی تبدیل شده است. بازی‌های رایانه‌ای یک صنعت چند میلیاردی است و این بازی‌ها بسیار پیچیده و واقعی شده‌اند.
پیشرفت تکنولوژی
با پیشرفت تکنولوژی بازی‌های رایانه‌ای در بسیاری از کشورهای جهان انجام می‌شود. تعداد کودکانی که بازی رایانه‌ای انجام می‌دهند در حال افزایش است. چون هزینه دستگاه الکترونیکی کاهش یافته و برای بسیاری از خانواده‌ها مقرون به صرفه است. چرا که اگر کودک بخواهد در فضای واقعی و بیرون تجربه یک بازی را داشته باشد. مثل رفتن به یک شهربازی یا یک کلاس ورزشی و غیره. خانواده باید باتوجه به تورم و هزینه‌های اقتصادی سرسام آور چندین برابر هزینه کند. در حالیکه می‌تواند با یک وسیله ساده اسباب سرگرمی فرزندشان را در یک فضای جذاب فراهم کنند.
در نهایت می‌توان گفت که نمی‌توان مانع استفاده فرزندانمان از این صنعت بازی شویم. حال آنچه در این میان اهمیت دو چندان پیدا می‌کند، این سوال است که بازی‌های رایانه‌ای چه اثراتی دارند. آیا مفید هستند یا مضر؟ در واقع باید گفت نمی‌شود به طور مطلق نظر داد که مفید هست یا مضر. اما می‌شود به طور نسبی و با توجه به وضعیت و نحوه استفاده هر فرد از آن اثراتش را مشخص کرد.
معایب
در کل اگر بخواهیم اثرات منفی آن را برشماریم، می‌توان گفت که در صنعت تولید بازی‌های رایانه‌ای آنچه بیش از همه برای تولیدکنندگان این صنعت حائز اهمیت است، سودآوری و رقابت پذیری در عرصه جهانی است. پس آنها به دنبال سود در این عرصه هستند. در نتیجه آنها تمایل دارند تا بازی‌هایی را تولید محتوا کنند که جذابیت بیشتری برای استفاده کنندگانشان داشته باشد. به همین خاطر ممکن است بازی‌هایی را تولید کنند که در آنها کشتار را در سناریو جنگی و گاه رفتارهای جنایتکارانه، بی احترامی به قانون و دیگر مقامات، استمثار جنسی یا خشونت علیه زنان، کلیشه‌های نژادی، جنسی، جنسیتی و زبان ناپسند و حرکات زشت را ترویج می‌کنند.
مطالعات نشان داده کودکانی که در معرض بازی‌های خشن رایانه‌ای قرار گرفته‌اند نشان داده‌اند که آنها می‌توانند در برابر خشونت بی‌تفاوت و بی‌حس شوند و از خشونتی که می بینند تقلید کنند وبا قرار گرفتن بیشتر در معرض خشونت رفتارپرخاشگرانه تری از خود نشان دهند.هر چه مواجهه با خشونت واقع بینانه‌تر و تکراری‌تر باشد، تاثیر آن بر کودکان بیشتر است. در این بازی‌ها قهرمان داستان از همه ابزار برای پیروزی هر چند خطرناک و استثمارگونه باشد استفاده می‌کند. در واقع این قهرمانان برای خشونتشان پاداش می‌گیرند.
از دیگر تاثیرات منفی این بازی‌ها این است که بر اجتماعی شدن کودکان تاثیر می‌گذارد. بچه‌ها بیشتر وقت خود را صرف بازی می‌کنند و وقت کافی برای معاشرت با والدین و همسالان خود ندارند. و این باعث رفتار ضد اجتماعی در بین آنها می‌شود. تحقیقات نشان داده که کودکانی که فوبیا و ترس از اجتماع دارند، تمایل بیشتری به استفاده از این بازی‌ها دارند تا با این وسیله خود را تسکین دهند. اما در نهایت این بازی‌ها به بیشتر شدن اضطرابشان کمک می‌کند.
بازی برای کودکان
انجام بازی‌های رایانه‌ای برای کودکان خردسال گیج کننده است. آنها نمی‌توانند بین خیال و واقعیت تفاوت قائل شوند و دائم فکر می‌کنند آیا آنچه در بازی می‌بینند یک واقعیت است؟
استفاده مداوم و ساعت‌های طولانی از این بازی‌ها باعث اعتیاد آور شدن آن می‌شود و در بلند مدت باعث عملکرد ضعیف بچه‌ها در وضعیت تحصیلیشان می‌شوند. چون بیشتر وقت خود را صرف بازی می‌کنند و زمان کافی و وقت لازم برای پرداختن به تکالیف درسی خود را نخواهد داشت.
از دیگر تاثیرات منفی این بازی‌ها تاثیر آن بر روی سلامت کودکان است. آنها بیشتر وقت خود را صرف بازی می‌کنند بدون اینکه به فعالیت بدنی و ورزش بپردازند. در واقع ساعت‌های طولانی بدون تحریکی یک جا نشسته اند وزمانی برای خوردن وآشامیدن سر سفره غذا نمی گذارند پس به ناچاز از کیک وچیزهای بیش از حد انرژی زا هستند وباعث اضافه وزن می شوند استفاده می کنند در نتیجه اکثر این کودکان دچار چاقی مفرط هستند و در دراز مدت در روی بینایی آنها و فیگور انگشتان دستشان اثر می گذارد.
مزایا
البته نباید یکطرفه به قاضی رفت. در کنار پیامدهای منفی تکنولوژی و این نوع بازی‌ها، اثرات مثبتی را هم می‌توان ذکر گردد. در واقع کودکانی که از بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند، از سایر همسالان خود ۲۵% سریع‌تر تصمیم گرفته و پردازش می‌کنند. یعنی ۴ برابر سریع‌تر از سایر افراد انتخاب می‌کنند و می‌توانند به بیش از ۶ چیز در آن واحد توجه کنند در حالی که در سایر کودکان به طور متوسط ۴ چیز به طور همزمان می‌توانند توجه کنند. این بازی‌ها به کودکانی که از عقده حقارت و عدم اعتماد به نفس رنج می‌برند کمک زیادی می‌کند. در حقیقت بازی‌های رایانه‌ای باعث افزایش اعتماد به نفس در میان کودکان می‌شوند. کودکان در این بازی‌ها مدام در حال فکر کردن هستند و منطق خود را افزایش می‌دهند.
از دیگر فواید این بازی‌ها این است که به دلیل تعاملی بودن می‌توان از آنها در مسائل آموزشی بهره برد. بازی علاوه بر فرآیند یادگیری دانش‌آموز می‌تواند تمرکز ذهنی را افزایش دهد و دایره‌ی لغات زبان را افزایش می‌دهد. توجه کودک به جزئیات را افزایش می‌دهد و چون باید کارهایی را برای برنده شدن مدام به خاطر بسپارند، نگرشی ایجاد می‌کنند که به آنها انگیزه می‌دهند تا همیشه در زندگی پیش بروند تا به چیزی برسند. برخی از مهارت‌های ذهنی نظیر برنامه ریزی مدیریت و تدارکات را تقویت می‌کند. بازیکن یاد می‌گیرد منابع محدود در بازی را مدیریت کند و باعث پرورش پتانسیل خلاقیت در بین کودکان می‌شود.
نتیجه گیری
در پایان باید گفت آنچه که باعث می‌شود که ما استفاده از این بازی‌ها رو برای کودکانمان مفید یا مضر تشخیص دهیم، به نحوه‌ی استفاده آنها و مدیریت و نظارت بزرگترها برمی‌گردد. پس می‌توان با یک برنامه ریزی و مدیریت قوی توسط والدین، از جنبه های منفی این بازی‌ها کاست و از فواید آن بیشتر بهره برد.
در این زمینه توجه به چند نکته اساسی است:
اول: اینکه نظارت داشته باشیم که کودکانمان چه نوع بازی رایانه‌ای وبا چه نوع محتوایی را انجام می‌دهند.
دوم: برای آنکه بتوانیم بر محتوا نظارت کنیم لازم است در مورد آن آگاهی داشته و حتی خودمان زمانی را با فرزندمان بازی کنیم.
سوم: بعد از آن که محتوا و بازی مناسب در اختیارشان قرار گرفت زمان مناسب را صرف آن کنند نه آنکه ساعت‌های طولانی هر چند محتوا مناسب باشد برای آن سپری کنند.
و در آخر باید گفت در استفاده از بازی‌های رایانه‌ای باید مرزها و حدود، چه در زمینه محتوا و چه مدت زمان استفاده از آنها در نظر گرفته شود.
